Toprak solucanı ve çengelli solucan: cicil, zizil veya çiçili

Toprak solucanına verilen isim olup, Gümüşhane ve Trabzon’da cicil veya zizil, Rize’de çiçili, Lazca zizi olarak söylenmektedir. Bununla birlikte Trabzon Rumcasında zizil ‘tenya; bağırsak solucanı’, skoleç ise ‘yer solucanı’ anlamında kullanılmaktadır (Latince Lumbricus terretis, Almanca Regenwurm, İngilizce earthworm, İspanyolca Lomriz, Fransızca ver de terre, İtalyanca Lomrico, Yunanca σκουλήκι)

Çengelli solucanların sebep olduğu salgın hastalıklar

Çengelli solucanlar geçmişten beri Doğu Karadeniz’in en önemli sağlık sorunlarından birisi olmuştur. Yeni Dünya kurtcuğu olarak bilinen bir kanca kurdu türü olan Necator americanus ülkemizde sadece Doğu Karadeniz’de, Ancylostoma duodenale adlı yuvarlak bağırsak kurdu ise Doğu Karadeniz’in yanı sıra Doğu Akdeniz’de de bulunmaktadır. Necator, Doğu Karadeniz’de özellikle Giresun merkez, Bulancak, Görele, Tirebolu, Vakfıkebir, Akçaabat, Sürmene, Of, Trabzon merkez, Rize merkez, Çayeli, Pazar, Hopa gibi sahil ilçelerinde yaygın olarak görülmekteydi. Azerice’de cücü formunda rastlanan kelimenin Ermenice čči, čču ‘solucan; böcek’ ile ilişkili olması muhtemeldir.

Karadeniz’de kullanılan diğer anlamlar

Cicil, zizil ve çiçili kelimeleri ayrıca bölgede mecazen ‘zayıf, ince’ anlamında, Hemşin köylerinde ‘bağırsak’, Rize’de ‘pişmiş yemek içinde bütün halinde duran karalahana sapı’, ‘bele kemer niyetine bağlanan bez parçası’, ‘kuymak/muhlama yaparken kullanılan, kaşar peynirine benzeyen, pişirilince uzayarak çatala yapışan bir peynir türü’ ve lakap olarak kullanılmaktadır.

Türkçe eş anlamlı kelime solucan (Tatarca ‘suačan’, Özbekce ve Uygurca ‘čuval-čang’, Azerice ve Anadolu Türkçesi  ‘solucan’).

Kaynakça

CAFEROĞLU, A. (1946; 2. Baskı 1994), Kuzey-Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar. İstanbul s. 313

COŞKUN, O. (2002), İkizderemiz s. 51

DANKOFF, R. (1995), Armenian Loanwords in Turkish. Harrassowitz Verlag. Wiesbaden s. 99

EMİROĞLU, K. (1989), Trabzon Maçka Etimoloji Sözlüğü s. 240

GEDİKLİ, F. (2004), Akçaabat Yazıları. Yedirenk Yayınları. İstanbul s. 283

GEMALMAZ, E. (1986), Azerî Türkçesi Lügati. Erzurum s. 74

KALYONCU, H. (2001), Trabzon-Tonya Ağzının Dilbilgisel Özellikleri ve Tonya Sözlüğü. Trabzon s. 119

KARA, İ. (2001), Güneyce. Dergâh Yayınları. İstanbul s. 55

KAZMAZ, S. (1994), Çayeli Geçmiş Günler ve Halk Kültürü. Türk Halk Kültü-rünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı. Ankara s. 285

ÖZCAN. S (1990), Gümüşhane Kültür Araştırmaları ve Yöre Ağızları. Kültür Bakanlığı s. 599

ÖZTÜRK, Özhan. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük. Heyamola Yayınları. İstanbul, 2005

YANIKOĞLU, B. (1943), Trabzon ve Havalisinde Toplanmış Folklor Malzemesi. İstanbul s. 300

Türkiye’de Halk Ağzından Söz Derleme Dergisi (1939-1951). Maarif Matbaası. İstanbul s. 347